İngiliz Sanayi Devrimi, insanlık tarihinin en önemli olaylarından biridir. Bu devrimin başlangıç noktası olarak birçok tarihçi İngiltere’yi işaret etmektedir. İngiliz Sanayi Devrimi, Avrupa ve dünya tarihindeki birçok değişimi de beraberinde getirmiştir. Bu makalede, İngiltere’nin ekonomik, sosyal ve siyasi durumu hakkında bilgi verilecek, sanayi devriminin doğuşu, teknolojik gelişmeler ve sosyal faktörler ele alınacak, fabrikaların açılması ile oluşan işçi sınıfının hayat şartları hakkında bilgi verilecek ve İngiliz Sanayi Devrimi’nin diğer ülkelere yayılması ve etkisi ele alınacaktır.
Sanayi Devrimi Öncesi İngiltere
İngiltere, 18. yüzyılın başlarında, tarıma dayalı bir ekonomiye sahipti. Halkın çoğunluğu köylü ve tarım işçisiydi.
Sanayi öncesi dönemin ekonomik yapısı; atölyelerde çalışan zanaatkârlar, loncalar, kentlerde dükkanlar ve küçük ticari faaliyetlere dayanmaktaydı. Sosyal yapıda krallık ve soylulara hizmet eden aristokratlar ve köylülerle birlikte işçiler de bulunmaktaydı. İngiltere, o dönemin politik açıdan en kararlı ülkelerinden biri olarak, güçlü bir monarşi ve ekonomik tekelciliği savunan üst sınıflara sahipti.
18. yüzyılın ikinci yarısında, İngiltere siyasi ve ekonomik çalkantılar yaşadı. Ülkenin dış ticareti gelişti ve 1715’ten 1789’da kadar olan dönemde İngiltere’de sanayi, nüfus ve ticarette önemli değişiklikler meydana geldi. Teknik gelişmeler, üretim ve ürünlerin dağıtımı yapısında köklü bir değişikliğe yol açtı.
Sanayi Devrimi gezginleri, zanaatkârların ustanın atölyesinde çalışmalarından ziyade, fabrikalarda işçilerin topluca çalışmalarına ve işlerini makine gücüyle yapmalarına şahit oldular. İngiltere’nin genelinde küçük atölyeler, evlerde yapılan tekstil üretimi ve tek tek zanaatkârların çalışmaları yerini makinelerle yapılan seri üretimlere bıraktı. Sanayi Devrimi döneminde İngiltere’deki işçiler genellikle uzun saatler çalışıyor ve düşük ücretler alıyorlardı.
Sanayi Devrimi’nin Doğuşu
Sanayi devrimi, büyük ölçekli endüstrileşmenin keşfedilmesiyle başladı. Bu anlamda, önemli katkılar sunan teknolojik gelişmeler arasında, dokuma tezgahının otomatik hale getirilmesi, buhar makinesinin icadı ve demir çeliğin üretimindeki gelişmeler sayılabilir. Sanayi devrimine zemin hazırlayan diğer önemli faktör de, İngiltere’deki sanayi yapılanmasına paralel olarak gelişen ulaşım ve haberleşme ağıdır. Ayrıca, İngiliz işçi sınıfının oluşumu ve artan nüfus, fabrikaların sayısını da artırdı. Sanayi devrimi, bu faktörlerin hepsinin bir araya gelmesiyle doğdu.
Buhar Makinesi’nin Keşfi
Buhar makinesi, İngiliz Sanayi Devrimi’nde önemli bir rol oynamıştır. Makine ilk olarak 18. yüzyılın ortalarında İngiliz mühendis James Watt tarafından geliştirildi. Daha önceki buhar motorlarından farklı olarak, Watt’ın makinesi daha verimliydi ve çeşitli endüstrilerde kullanılacak kadar güçlüydü.
Buhar makinesi, İngiliz tekstil endüstrisinde bir devrim yarattı. Özellikle, dokuma makineleri için güç kaynağı sağlamak amacıyla kullanıldı. Bu sayede büyük fabrikaların kurulması mümkün oldu ve üretim miktarı arttı. Bunun sonucunda, üretim maliyetleri düşerken, ürün kalitesi ve çeşitliliği arttı.
Buhar makinesinin icadı aynı zamanda ulaşım sektöründe de devrim yarattı. Buharlı lokomotiflerin geliştirilmesi, toplu taşıma sistemlerini değiştirdi ve mal taşımacılığındaki maliyetleri düşürdü. Bu nedenle, buhar makinesi İngiliz Sanayi Devrimi’nde önemli bir faktördü ve endüstriyel gelişmeyi hızlandırdı.
James Watt’ın Katkısı
James Watt, sanayi devrimine büyük katkıda bulunan önemli isimlerden biridir. Buhar makinesinin geliştirilmesindeki çalışmalarıyla, sanayide üretim faaliyetlerinin hızlanmasında büyük bir rol oynamıştır. Watt, Thomas Newcomen tarafından icat edilen buhar makinesini daha verimli bir hale getirmek için çalışmalar yapmıştır. Kendisinin geliştirdiği pistonlu makinenin daha az yakıt tüketmesi, daha sağlam ve sızdırmaz bir yapısı vardı. Bu sayede fabrikalar daha fazla ürün üretebilir hale gelmiştir. Ayrıca, Watt’ın buhar makinesinin geliştirilmesi sanayide elektrik enerjisinin kullanılmasının önünü açmıştır. Bu sayede, fabrikalar daha az enerji tüketerek daha fazla üretim yapabilmişlerdir.
Buharlı Ulaşımın Yaygınlaşması
Buharlı ulaşım araçlarının icadı ve kullanımı sanayi devriminin ilerlemesinde büyük bir yere sahiptir. Buhar gücü, öncelikle nakliye sektöründe kullanılmıştır. 1807 yılında, Robert Fulton tarafından icat edilen buharlı gemi Clermont, Amerika Birleşik Devletleri’nin Hudson Nehri’nde seyahat etti. Bu olay, buhar gücünün sadece sanayi de değil, taşımacılık sektöründe de kullanılabileceğini gösterdi. İngiltere’de 1825 yılında, Stockton ve Darlington Demiryolu, dünyanın ilk hattı olarak açıldı ve bu da sanayi devriminin karayolu taşımacılığı üzerindeki etkisini artırdı.
- Buharlı trenlerin icadı, nakliye sektöründe GPS’in bugünkü yerine geçmiştir. Stokton ve Darlington Demiryolu, dünyanın ilk hatlarındandır.
- Buharlı gemiler, okyanus taşımacılığındaki maliyeti büyük ölçüde düşürmüştür.
- Buharlı gemiler, daha büyük yükleri taşıyabilen gemiler inşa etmenin yolunu açmıştır.
Bu gelişmeler, nakliye sektöründeki fiyatları düşürürken, üretim maliyetlerini de azaltmıştır. Daha büyük miktarda malın daha kısa sürede ve daha az maliyetle taşınabilmesi, sanayi devriminin üretim sürecine kalıcı bir etki bırakmıştır. Buharlı ulaşım araçları sayesinde, üretim tesislerinde üretilen malzemelerin daha uzak pazarlara taşınabilmesi mümkün olmuştur. Bu da sanayi devriminin küresel ölçerde yayılmasına ve ekonomik büyümeye yol açmıştır.
İşçi Sınıfının Oluşumu
Sanayi devrimi ile birlikte fabrikaların açılması, tarım toplumundan sanayi toplumuna geçişi hızlandırdı. İlk zamanlarda fabrikaların işçi ihtiyacı, hizmetkarlar, ucuz işgücüne sahip aileler ve çıraklar tarafından karşılandı. Ancak zamanla işçi sınıfı oluşmaya başladı. İşçilerin çalışma saatleri çok uzun, çalışma şartları paranın karşılığından çok daha kötüydü. Genellikle çocuklar da fabrikalarda çalıştırılıyordu. Bu çalışma koşulları işçilerin sağlığını da bozdu. Hastalıklar sıkça görülüyordu. İşçiler, işverenlerin baskısı altında çalışıp zor şartlarda yaşamak zorunda kaldılar.
İşçi sınıfının oluşumu, sendikaların kurulması ve işçi hakları mücadelesinin başlamasıyla olgunlaştı. İşçiler, sendikalar aracılığıyla hakları için mücadele etmeye başladı. İlk gredyen çıkarıldı ve çalışma saatleri sınırlandırıldı. Artık kadın ve çocuk işçi çalıştırılamaz hale geldi. Sendikaların varlığı, işçilerin güçlenmesine neden oldu.
İşçi sınıfının oluşumu, sanayi devriminin sosyal sonuçlarından biridir. İşçi sınıfı, bugün dünyanın her yerinde bir fiil yaşamaya devam etmektedir. İşçi sınıfının oluşumu ve işçi hakları mücadelesi, birçok ülkede demokratikleşmeye katkıda bulundu.
Sanayi Devrimi’nin Yayılması
Sanayi Devrimi İngiltere’de başlamış olsa da kısa sürede diğer ülkelere yayılmıştır. İngilizler, sanayileşme sürecinde kullandıkları teknolojileri, müşterekleşmiş bilgi kaynakları, pazarları ve sermayeleri sayesinde bu hamlelerini diğer ülkelere de taşımışlardır. Fransa, Almanya ve Belçika gibi Avrupa ülkeleri İngiltere’deki endüstrileşme modelini kopyalayarak, kendi sanayi devrimlerini başlatmışlardır. Bunun yanı sıra, İngiliz işçileri ve mühendisleri, Amerika ve diğer ülkelerdeki fabrikalarda çalışmaya başlamışlar ve bu ülkelerin de endüstrileşmesine katkıda bulunmuşlardır. Sanayi Devrimi’nin yayılması, sömürgecilik faaliyetleri tarafından da etkilenmiştir. İngilizler, kendi ülkelerindeki sanayi devrimine benzer yapıları sömürgelerinde de oluşturmuşlardır.
Diğer Avrupa Ülkelerinde Sanayi Devrimi
İngiltere’nin ardından diğer Avrupa ülkelerinde de sanayi devriminin birçok etkisi görüldü. Ancak, İngiltere’deki sanayi devriminin aksine, bu ülkelerdeki sanayi devrimi daha yavaş bir şekilde gerçekleşti. İlk olarak, Almanya’da sanayi devrimi, İngiltere’den sonra 1840’larda başladı. Almanya, özellikle çelik, kömür ve kimya endüstrilerinde önemli bir rol oynamaya başladı.
Fransa’da ise sanayi devrimi, 1830’larda başladı. Trenlerin icadı, Fransa’da sanayi devriminin hızlandırılmasına yardımcı oldu. Ancak, Fransa’da serflik sistemi uzun süre devam etti. Sanayi devrimi, Fransa’daki ekonomiyi büyüttü, ancak aynı zamanda işçi hakları konusunda da gerekliliğe işaret etti.
İtalya’da sanayi devrimi İngiltere’den sonra daha da gecikti. Sanayi devrimi, 1861’de İtalya’nın birleşmesinden sonra gerçekleşti. İtalya, öncelikle tekstil endüstrisi ve tarım sektöründe önemli bir rol oynamaya başladı.
Sanayi devriminin diğer ülkelerdeki etkileri birbirinden farklı olsa da, bu ülkelerdeki sanayi devriminin İngiltere’deki sanayi devrimi kadar büyük bir etkisinin olduğu aşikardır.
Amerikan Sanayi Devrimi
Amerikan Sanayi Devrimi, İngiltere’deki Sanayi Devrimi’nin getirdiği teknolojik gelişmelerin Amerika’ya taşınmasıyla gerçekleşti. İngiliz tekstil üreticileri, Amerika’daki fabrikalarına İngiltere’den ithal ettikleri makineleri kurarak üretimlerini artırdılar. Bu durum, Amerika’nın üretim kapasitesinin artmasına ve yerli üreticilerin bu rekabete ayak uydurmak zorunda kalmasına neden oldu. Ayrıca, İngiltere’den gelen daha ucuz tekstil ürünleri, Amerikan piyasasında yerli üreticileri zorladı. Bu durum, Amerika’nın sanayileşmesine ve ekonomik açıdan İngiltere ile rekabet etmesine yardımcı oldu.
